Οι εξελίξεις στα Δυτικά Βαλκάνια. Τι περιμένουμε το 2022

                Γράφει :  Ο Γιώργος Γκορέζης*

e-mail  :  ggorezis@yahoo.gr

         Web    :  ggore.wordpress.com 

Στα Δυτικά Βαλκάνια η κρίση και οι τάσεις αποσταθεροποίησης θα συνεχίσουν και το νέο έτος 2022. Τόσο οι διεθνείς αντιπαλότητες στην περιοχή, όσο η απουσία πολιτικών αρχηγών, η διαφθορά και η οικονομική δυσπραγία θα συνεχίσουν να τροφοδοτούν ένα φαύλο κύκλο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ( ΕΕ ) θα συνεχίσει την αδυναμία της να εγγυηθεί την ευρωπαϊκή προοπτική στη περιοχή, οι διπλωματικές προσπάθειες της Ουάσινγκτον θα είναι ατελέσφορες, ενώ η επιρροή της Ρωσίας, της Κίνας και της Τουρκίας θα αυξάνεται. Η περιοχή σταδιακά αποδεσμεύεται από τις ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις και διερευνά εναλλακτικές «γεωπολιτικές επιλογές», ενώ η νεολαία της καταφεύγει στη μετανάστευση.

Ο πρόεδρος Μακρόν της Γαλλίας που αναλαμβάνει την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ έχει εξαγγείλει Σύνοδο Κορυφής για τα Δυτικά Βαλκάνια για το καλοκαίρι, και στο Βερολίνο έχει αναλάβει η νέα κυβέρνηση,  αλλά είναι αμφίβολο εάν αμφότεροι αποδεχθούν την ανάγκη αναζωογόνησης της πολιτικής διεύρυνσης και της μεσολάβησης για την επίλυση των ποικίλων προβλημάτων.

Βοσνία Ερζεγοβίνη

Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη εμφανίζεται σαν ο πιο αδύναμος κρίκος στη περιοχή, και η πιο επιρρεπής στην αποσταθεροποίηση χώρα, που διατηρείται με ενέργειες της ΕΕ και της Αμερικής. Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη η πολυεπίπεδη κρίση και ο αυτονομιστικός εθνικισμός των Σερβοβόσνιων κλιμακώνονται επικίνδυνα. Οι  Σερβοβόσνιοι ανοιχτά συνηγορούν για διάσπαση, προκαλώντας εθνικιστική ρητορική. Χώρα χωρίς νόμιμη διαδικασία λήψης αποφάσεων, με μίσος και καχυποψία μεταξύ των εθνοτήτων και αδύναμη οικονομία, η Βοσνία μπορεί να αποβεί ανά πάσα στιγμή εστία σύρραξης. Τα τελευταία χρόνια η αδυναμία της Δύσης να προωθήσει την εθνοτική συμφιλίωση και να βρει ένα λειτουργικό μοντέλο διακυβέρνησης επιδεινώθηκε από την υποστήριξη της Ρωσίας στις ενέργειες της σερβοβοσνιακής ηγεσίας.

 Οι επόμενοι μήνες θα είναι κρίσιμοι, καθώς ο σερβοβόσνιος αυτονομισμός πρέπει να αποτραπεί και να βρεθεί λύση στο δυσεπίλυτο πρόβλημα της εκλογικής μεταρρύθμισης . Δεν ξεχνάμε ότι η Βοσνία ιδρύθηκε για να βοηθήσει στη λήξη του πολέμου, και η συμφωνία ειρήνης Dayton πέτυχε το σκοπό της, αλλά έπρεπε να συμπληρωθεί με λύση σ’ όλα τα ανοιχτά θέματα.

Το ΝΑΤΟ εμπλέκεται όλο και περισσότερο και θέλει να φέρει τη Βοσνία εγγύτερο στην συμμαχία. Παρά τις φωνές για τη διάλυση της χώρας το σενάριο αυτό είναι μακράν της πραγματικότητας. Η διάλυση θα μπορούσε να προκαλέσει  ντόμινο συρράξεων στην ευρύτερη περιοχή. Ενδεικτικά του αμφισβητούμενου ρόλου της ΕΕ στη χώρα, οι Βρυξέλλες υποστηρίζουν, σύμφωνα με πληροφορίες, λύσεις στο πρόβλημα που θα έρχονταν σε αντίθεση με τις σχετικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η χώρα απέχει μακράν της ένταξης στην ΕΕ, αφού την χαρακτηρίζει δημοκρατικό έλλειμμα, απουσία σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διαφθορά, αδύναμη δημόσια διοίκηση και οικονομική δυσπραγία.

Κόσοβο

Η εμμονή του πρωθυπουργού του Κοσόβου Albin Kurti’s να κατηγορεί την Σερβία για γενοκτονία επιβεβαιώνουν την έλλειψη διαύλων επικοινωνίας με το Βελιγράδι. Εξ’ αρχής δεν πιστεύει στην διαδικασία του διαλόγου και εκφράζει την ανεδαφική πίστη ότι η Σερβία οφείλει να αναγνωρίσει το Κόσοβο χωρίς άλλη συζήτηση ή παραχώρηση. Ο Kurti απολαμβάνει αποδοχής και υποστήριξης από τους ψηφοφόρους του και έτσι είναι δύσκολο να έχουμε πρόοδο στην διαδικασία των διαπραγματεύσεων. Απεναντίας ευνοείται η ένταση μεταξύ των αλβανών του Κοσόβου και της Κοσοσερβικής κοινότητας.

Στο Κοσσυφοπέδιο, το σερβικό κόμμα Srpska Lista απειλεί να αποσυρθεί από τους κρατικούς θεσμούς, και το πολιτικό κλίμα δεν επιτρέπει αισιοδοξία για την επανέναρξη των συνομιλιών μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινα με στόχο την οριστική διευθέτηση του προβλήματος του Κοσσυφοπεδίου. Προς το παρόν, φαίνεται απίθανο ο «κύκλος να μπορεί να τετραγωνιστεί», δηλαδή να συναφθεί συμφωνία σύμφωνα με την οποία η Σερβία θα αποδέχεται την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου, και αυτό που παίρνει σε αντάλλαγμα να μη σπέρνει τους σπόρους ενός μέλλοντος που υπονομεύει τη σταθερότητα και την κυριαρχία της χώρας.   

Το ευρωατλαντικό μέλλον του Κοσόβου είναι επίσης υπό αμφισβήτηση, χωρίς την εξομάλυνση των σχέσεων με τη Σερβία. Πλέον αυτού απαιτούνται επειγόντως μεταρρυθμίσεις, ειδικά στον τομέα της οικονομίας, της δικαιοσύνης, της δημόσιας διοίκησης, και της δημοκρατικής εφαρμογής των νόμων. Το οργανωμένο έγκλημα, η διαφθορά, το ξέπλυνα βρώμικου χρήματος, η αδύναμη δημόσια διοίκηση και η διαπλοκή των πολιτικών προσώπων με υποδίκους του υποκόσμου είναι ανοιχτές πληγές, που θα συνεχίσουν  να κρατούν το Κόσοβο σε περιορισμένη κυριαρχία, πολιτική αστάθεια και αβεβαιότητα.

Σερβία

Το Βελιγράδι έχει εμπλακεί στην διαδικασία διαπραγματεύσεων με τη Πριστίνα με την εποπτεία της ΕΕ, και αξιοποιεί την άρνηση του Κοσόβου για διάλογο για να εμφανίζεται ότι επιδιώκει την ειρήνη και την σταθερότητα στη περιοχή. Ο πρόεδρος Aleksandar Vucic αιωρείται επιδέξια μεταξύ της Δύσης, της Ρωσίας και της Κίνας, και διακηρύττει το δόγμα της ουδετερότητας σαν εργαλείο ειρήνης και σταθερότητας στη περιοχή. Το πολιτικό κλίμα δεν επιτρέπει αισιοδοξία για την επανέναρξη των συνομιλιών με την Πρίστινα με στόχο την οριστική διευθέτηση του Κοσυφοπεδίου. Ο πρόεδρος της Σερβίας τελευταία ξεκίνησε μια επιτυχημένη εκστρατεία για την ενίσχυση της περιφερειακής επιρροής της Σερβίας, κάνοντας επιδέξια χρήση της υποστήριξης της Ρωσίας και της Κίνας και ενώνοντας δυνάμεις σε ρεαλιστική βάση με δύο έθνη στο περιοχή που αμφισβητούν επί του παρόντος το φιλελεύθερο δημοκρατικό μοντέλο: Ουγγαρία και Τουρκία.

                Η διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα και η ελευθερία των ΜΜΕ είναι βασικές εσωτερικές προκλήσεις για τη χώρα, που χρησιμοποιεί ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ενδυνάμωσης των ενόπλων της δυνάμεων με την υποστήριξη της Ρωσίας. Η ΕΕ ωθεί το Βελιγράδι σε επιτάχυνση μεταρρυθμίσεων κυρίως στον τομέα του δικαίου, της δημόσιας διοίκησης, των μέσων ενημέρωσης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο δρόμος της χώρας για την είσοδο στην ΕΕ έχει μπλοκαριστεί το τελευταίο έτος από την έλλειψη προόδου στους ανωτέρω τομείς.

Αλβανία

Η κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές στις 25 Απριλίου επιχειρεί την αποπομπή του προέδρου Ilir Meta, ενέργεια που ενέχει πολιτικά κίνητρα. Η αποπομπή του προέδρου , που είναι πιθανή, θα φανερώσει το δημοκρατικό έλλειμμα και την κρίση θεσμών στη χώρα. Ο πρωθυπουργός Edi Rama αισθάνεται πανίσχυρος, και ελέγχει πλήρως τις πολιτικές εξελίξεις. Στην Αλβανία, η πολιτική κυριαρχία του πρωθυπουργού Έντι Ράμα θα συνεχιστεί, καθώς το αντιπολιτευόμενο Δημοκρατικό Κόμμα βρίσκεται βαθιά σε κρίση, με τον πρώην ηγέτη του, Σαλί Μπερίσα, να επιδιώκει να κάνει μια δυναμική πολιτική επιστροφή, αλλά έχει εναντίον του την αμερικανική διπλωματία, με τις κυρώσεις μεταξύ άλλων και εναντίον της οικογένειάς του για διαφθορά. Ο Edi Rama είναι γνωστός για την βαθειά φιλία του με τον Erdogan της Τουρκίας, του οποίου ακολουθεί το αυταρχικό μοντέλο και με τον οποίο ανταλλάσσει συχνά επίσημες επισκέψεις και υπογράφει συμφωνίες.

Ο δρόμος προς την ΕΕ μπλοκάρεται από τις χαμηλές επιδόσεις σε ζωτικές μεταρρυθμίσεις σε θέματα όπως η δικαιοσύνη, η διαφάνεια στον κρατικό μηχανισμό, και η μάχη ενάντια στη διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος.  Επιπλέον, η όρεξη του Ράμα για μεταρρυθμίσεις μειώνεται σταθερά τόσο λόγω της απουσίας αξιόπιστης αντιπολίτευσης, όσο και κυρίως λόγω της μη έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Αλβανίας στην ΕΕ.

Β. Μακεδονία

Η αναγγελία από την ΕΕ ότι οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Β.Μακεδονίας δεν θα ξεκινήσουν πριν να λυθούν οι αντιρρήσεις της Βουλγαρίας ήταν μια μεγάλη απογοήτευση για τα Σκόπια. Δεν είναι απίθανο να μην ξεκινήσουν ούτε το 2022 οι διαπραγματεύσεις , κάτι που πιθανότατα θα οδηγήσει στην κατάρρευση της κυβέρνησης του SDSM και στην επιστροφή του εθνικιστικού VMRO-DPMNE στην εξουσία, με αρνητικές συνέπειες για την Ελλάδα .

Στη Β.Μακεδονία, η βαθιά απογοήτευση για τη μη έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, σε συνδυασμό με μεγάλες αποτυχίες στο εσωτερικό μέτωπο, προκάλεσαν σοβαρό πλήγμα στην κυβέρνηση Ζάεφ. Η πρόσφατη κρίση έχει επιλυθεί προς το παρόν με το σχηματισμό νέας κυβέρνησης υπό το SDSM, αλλά η απογοήτευση παραμένει εκτεταμένη. Αυτή η δυσαρέσκεια αναμένεται να ενταθεί, καθώς η Βουλγαρία, η οποία έχει μπλοκάρει την ευρωπαϊκή πρόοδο των Σκοπίων, απαιτεί παραχωρήσεις που πλήττουν τον πυρήνα της ίδιας της ταυτότητας της Βόρειας Μακεδονίας. Στη Σόφια, μια νέα μεταρρυθμιστική κυβέρνηση σχηματίστηκε μετά από μια σειρά εκλογικών αναμετρήσεων, αλλά ένας συμβιβασμός με τη Βόρεια Μακεδονία θα είναι δύσκολος. Η επίσκεψη του νέου πρωθυπουργού Κίριλ Πέτκοφ στα Σκόπια έχει χαρακτηριστεί ως προσπάθεια αποκατάστασης του διαλόγου και αναθέρμανσης των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, που εξακολουθούν να είναι τεταμένες.-

 

*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι Υποστράτηγος ε.α., συγγραφέας, αρθρογράφος, πολιτικός και στρατιωτικός αναλυτής.