200 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

 Τα Κόμματα και οι στάσεις - ανταρσίες στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος

e-mail : ggorezis@yahoo.gr

Web : ggore.wordpress.com

Η συνταγματική μεταβολή της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843 στην Ελλάδα, ενώ δεν έλυσε κανένα από τα προβλήματα του λαού, διευκόλυνε το παλάτι να φέρει με συνταγματικά μέσα στην εξουσία τον Κωλέτη και το κόμμα του.

Το κυβερνητικό κόμμα του Κωλέτη έχει πλατιά λαϊκή βάση, χάρη στην επιρροή των κυριοτέρων στελεχών του, των καπεταναίων, μέσα στις μάζες των αγροτών - αγωνιστών. Όμως παρά την πλατιά λαϊκή του βάση το λαϊκό κόμμα ήταν πέρα για πέρα ανίκανο να καταπιαστεί με τη διοίκηση και τα προβλήματα της χώρας.

Ο αρχηγός του Κωλέτης ήταν ο άνθρωπος που εισήγαγε στην πολιτική παράδοση τα εκλογικά όργια και τη δημαγωγία και ήταν ο πρώτος που υπέταξε τον κρατικό μηχανισμό στην υπηρεσία του κόμματος. Ο Μακρυγιάννης γράφει : « Από τότε που ήλθε το λαϊκό κόμμα στην εξουσία, ελαμπρύνθη ο Κωλέτης και η συντροφιά του, όλες οι ξεκλησμένες παντιέρες και οι σαβούρες του τόπου. Και ο πρέσβης της Γαλλίας ήταν το πάν και κοντά στον βασιλέα και την κυβέρνηση. Και ήταν το λύσε και το δέσε και ο γενικός συμβουλάτορας σε όλα ο κύριος Πισκατόρης- ο πρέσβης- κι αδελφός στενός του πρώτου υπουργού Κωλέτη ». Χαρακτηριστική είναι η πληροφορία που αποθησαύρισε ο Βλαχογιάννης, ιστορική ανθολογία, 1927 σ. 95 : τους υπουργούς του Κωλέτη ο λαός ονόμαζε εύστοχα « τα μυξομάνδηλα του »!

Απέναντι στον Κωλέτη στέκει η αντιπολίτευση , αποτελούμενη από το αγγλόφιλο κόμμα των μπαρλαίων με αρχηγό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και συμπαραστάτη το Σ. Τρικούπη, και το ρωσόφιλο κόμμα των ναπαίων ή μουζίκων με επικεφαλής τον Ανδρέα Μεταξά.

Το κόμμα του Μαυροκορδάτου επηρεάζει τους μεγαλοκαπεταναίους των νησιών, τους φαναριώτες και την ανώτερη και μέση διοικητική υπαλληλία. Η επιρροή του στις πλατειές λαϊκές μάζες είναι ασήμαντη. « Η Ελλάς δια της παρόδου του χρόνου και των φώτων - γράφει ο Θουβενέλ - άρχεται να διαιρείται εις δύο στρατόπεδα, εις το της ρεδιγκότας και της φουστανέλας. Το τελευταίον τούτο είναι ισχυρότερο νυν, το παρόν εις αυτό ανήκει. Το κόμμα της ρεδιγκότας εκτός των ικανοτάτων ανδρών περικλείει μείζονα ποσότητα ευρωπαϊκών ιδεών, εισαχθεισών εν Ελλάδι από της απελευθερώσεως αυτής. Οι έμποροι, οι δικηγόροι, οι δημοσιογράφοι, η φαναριώτικη αριστοκρατία, αποτελούν το κόμμα τούτο. Η Ρωσία έχει τινάς εκ των ανδρών τούτων, οικογενείας τινάς συνδεομένας δι’ αρχαίων σχέσεων και προσωπικής ευνοίας, η Αγγλία έχει τους υπολοίπους ».

Η Ρωσική πολιτική έχει τους οπαδούς της οργανωμένους στο κόμμα του Μεταξά, το παλαιό κόμμα του γέρο Κολοκοτρώνη. Γύρω της συγκεντρώνει μια μερίδα μεσαίων γαιοκτημόνων, μια μερίδα επίσης αγροτικής μάζας, που επηρεάζεται από την κίνηση των « φιλορθοδόξων » και του κλήρου και μετρημενους διανοούμενους με κύριο εκπρόσωπο τον ιστορικό της Φιλικής, ιστοριογράφο του αγώνα και εκδότη του « Αιώνος » Ιωάννη Φιλήμονα.

Το παλάτι με τον αυλικό περίγυρο - την καμαρίλα όπως την λένε οι εφημερίδες της αντιπολίτευσης - παίζει κι αυτό το ρόλο του στη πολιτική ζωή της χώρας. Γράφει ο ποιητής Αλ. Σούτσος : « Από του 1845 η κυβέρνηση της Ελλάδος, εγκολπωθείσα το πεπτοκώς σύστημα της Φιλιππιζούσης Γαλλίας, της απολύτου Αυστρίας και της δεσποτικής Πρωσίας, εμπαίζει μέχρις ώρας το σύνταγμα και δια της απάτης εκφυλίζει τους χαρακτήρας. Η βασιλεία κυβερνά παρά τον Χάρτην... βουλή εκ μελών διορισθέντων δι υπουργικών διαταγμάτων, σύνταγμα χλευαζόμενον. Ρήξεις ιδεών εις την πρωτεύουσα, στάσεις εις τας επαρχίας ».

Ανάμεσα σε παλάτι, κυβέρνηση και αντιπολίτευση, συνθλίβονται η ανεξαρτησία και τα βασικά προβλήματα του ελληνικού λαού.

Φορέας Γαλλικής πολιτικής, στην Ελλάδα, « πιο δυνατός και από τον Όθωνα », όπως έγραψε ένας σύγχρονος του και συμπατριώτης του, ο Γάλλος πρεσβευτής Πισκατόρη. Το Ρωσικό κόμμα του Μεταξά αντιπολιτεύεται την κυβέρνηση και προβάλλει συνταγματικά αιτήματα, όμως όσον αφορά τις σχέσεις του με το παλάτι, είναι διαλλακτικότατο και θεωρεί τον θρόνο σαν ένα από τα στηρίγματα της των τσαρικών επιδιώξεων στο Αιγαίο. Αντίθετα, το αγγλόφιλο κόμμα του Μαυροκορδάτου ασκεί σφοδρή αντιπαλατιανή πολιτική, αν και ποτέ δεν τόλμησε να βάλει ανοιχτά πολιτειακό ζήτημα. Η αντιπολίτευση του ξεκινάει από τη γραμμή της αγγλικής πολιτικής στην Ανατολή, που επιθυμεί τη διατήρηση της ακεραιότητας των τουρκικών εδαφών, εμποδίζοντας έτσι την προώθηση άλλων δυνάμεων στην Αν. Μεσόγειο, πράγμα που θα έθετε σε κίνδυνο τον δρόμο προς τις Ινδίες. Η γραμμή αυτή της αγγλικής πολιτικής εκφράζεται τοπικά μέσο του Μαυροκορδατικού κόμματος, με το σύνθημα πρώτα ανασυγκρότηση και ύστερα εξωτερική δράση.

Το αντιοθωνικό ρεύμα ήταν ισχυρότατο καθ’ όλη τη διάρκεια της βαυαρικής δυναστείας, και τροφοδοτούσε συχνές στάσεις και ανταρσίες, κυρίως μετά την Σεπτεμβριανή επανάσταση. Μια άλλη εξήγηση είναι αυτή που δίνεται στα γραφόμενα του Τρύφωνα Ευαγγελίδη. « Ήθελε όμως τις ερωτήσει και δικαίως - γράφει ο Τρύφων Ευαγγελίδης - πόθεν επήγαζαν τα στασιαστικά αυτά κινήματα, τα λυμαινόμενα τη χώρα από της εις βασίλειον αποκαταστάσεως της ; Κατά τινας ταύτα προήρχοντο, ως επί το πλείστον, από των υπηρετησάντων την πατρίδα ανδρών εις τον υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνα, διότι ούτοι εκάστην αυτών αίτηση τοσούτον εφρόνουν δικαίαν και επομένως εκτελεστέαν, ώστε απεζήτουν την ικανοποίηση αυτής, εάν δε δεν εξετελείτο, δια των όπλων και του πολέμου. Ύστερον, ανακηρυχθέντος του Συντάγματος, εκλογικαί όλως αφορμαί προεκάλουν τας στάσεις ταύτας ».

Στις 30 Μαρτίου 1844 σχημάτισε μονοκομματική κυβέρνηση ο Μαυροκορδάτος, που παραπλανήθηκε από τις απατηλές υποσχέσεις του Κωλέττη ότι θα τον στήριζε, από τη φιλαρχία του και από τον Άγγλο πρεσβευτή, που πίστευε ότι μόνο έτσι θα εδραιωνόταν η Αγγλική επιρροή. Αμέσως μετά η Ρωσόφιλη παράταξη εξαπέλυσε εναντίον του βιαιότατη επίθεση. Οι μάζες κινητοποιήθηκαν και άρχισε μια σειρά λαϊκών εξεγέρσεων με συνθήματα που αφορούσαν το επίμαχο εκκλησιαστικό ζήτημα, όπως για παράδειγμα : « Αυτοί οι κουτόφραγκοι θα μας χαλάσουν τη θρησκεία ».

Τον Μάιο συγκεντρώθηκαν στην Τζίμοβα της Μάνης 2000 ένοπλοι, οπαδοί της φάρας του Μαυρομιχάλη, του Τζανετάκη, και του Πιερράκου, και η κυβέρνηση έστειλε εναντίον τους το πολεμικό πλοίο « Όθων » με στρατό, υπό την αρχηγία του Κίτσου Τζαβέλα και το κίνημα κατεστάλη.

Έτερο σοβαρό κρούσμα ανταρσίας εξεδηλώθη στις 6 Ιουνίου 1847, στην Αιτωλοακαρνανία από τον περιβόητο Θοδωρή Γρίβα, που διέθετε μεγάλη τοπική δύναμη, μόλις έξι μέρες πριν τις εκλογές, που προκηρύχθηκαν για τις 12 Ιουνίου. Ο Θοδωρής Γρίβας οχυρώνεται στη Βαραταριά της Ακαρνανίας, απέναντι από τη Λευκάδα, σε μια περιοχή που ήταν τσιφλίκι του. Τάγματα τουρκοαλβανών υπό τον Αχμέτ Ντίνο κατέφθαναν από την Ήπειρο για να ενωθούν με τους στασιαστές και να ανατρέψουν τη Κυβέρνηση , αλλά και να εκθρονίσουν τον Όθωνα. Ο Κυβερνητικός Στρατός που εστάλη υπό τον Κίτσο Τζαβέλα και πάλι, πολιόρκησε το Αβαρίκο, όπου είχαν οχυρωθεί οι στασιαστές, και ο Γρίβας περιήλθε σε δυσχερή θέση, ενώ παράλληλα η κυβέρνηση ζητεί με διάβημα της στον Άγγλο αρμοστή Ιονίων την άδεια να τον πολιορκήσει και από θάλασσα. Παρενέβη όμως ο Γάλλος Πρέσβης Πισκατόρη, που έστειλε στο Αβαρίκο το πλοίο « Παπέν » για να παραλάβει τον Γρίβα και να τον μεταφέρει στον Πειραιά, και εκείθεν με άλλο πλοίο στην Αλεξάνδρεια.

Δεν πέρασαν παρά μέρες και ξεσηκώνεται, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το εκλογικό όργιο, ο Ν. Κριεζώτης στη Χαλκίδα. Ο Κωλέτης, με το πρόσχημα ότι ο Κριεζώτης λήστεψε και βασάνισε τον Αύγουστο του 1843 κάποιο Πετεινάρη και ότι το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου φυλάκισε αυθαίρετα πολίτες, τον αρπάζει και τον κλείνει στις φυλακές Χαλκίδας. Ο απώτερος σκοπός ήταν να εμποδιστεί να βάλει κάλπη στις εκλογές στη Χαλκίδα. Μετά λίγο καιρό οι οπαδοί του τον ελευθερώνουν και αυτός με 600 ενόπλους πιάνει το χωριό Ελεούσα. Χτυπιέται με τους κυβερνητικούς, χάνει το ένα του χέρι από βλήμα πυροβόλου, και σώνεται πάνω σε ένα καράβι για τη Χίο και ύστερα τη Σμύρνη.

Είναι γνωστή η σκηνή που μας παραδίνουν οι ιστορικοί του 19^ου αιώνα : Όταν έγινε γνωστό πως ο Κριεζώτης έχασε το χέρι του, ο στρατηγός Χατζηχρήστος, υπασπιστής τότε του Όθωνα, άφησε το τραπέζι που τρώγανε με το βασιλιά, την Αμαλία και τους αυλικούς και εξέφρασε τον αποτροπιασμό του γιατί κόπηκε ένα χέρι που είχε στείλει εκατοντάδες τούρκους στον Άδη, ελευθερώνοντας την Ελλάδα.-

*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι Υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής. Διετέλεσε πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας.