Η εισβολή στην Ουκρανία και τα βήματα για κοινό ευρωπαϊκό στρατό Ευρωπαϊστές και Ατλαντιστές

 

Γράφει : Ο Γιώργος Γκορέζης*

e-mail : ggorezis@yahoo.gr

web : ggore.wordpress.com

Με τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η ρωσική κυβέρνηση επεκτείνει τις λεγόμενες σφαίρες επιρροής και ετοιμάζεται να χρησιμοποιήσει το υψηλότερο επίπεδο στρατιωτικής δύναμης, σε συνδυασμό με υβριδικές τακτικές, κυβερνοεπιθέσεις, ενεργειακό καταναγκασμό και επιθετική πυρηνική ρητορική. Εισήλθαμε ήδη σε νέα εποχή με περίκλειστη και φοβική Ρωσία και ένα σύνθετο και περίπλοκο περιβάλλον ασφάλειας, που περιλαμβάνει τρομοκρατικές απειλές, αστάθειες στη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, μια ταχέως αναπτυσσόμενη Κίνα, και μια Τουρκία σε αναταραχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πρέπει να βρει τρόπους να προστατεύσει ότι έχει πολιτικά πετύχει τα τελευταία χρόνια, χωρίς να επαφίεται μόνο στην αμερικανική προστασία.

Ιστορικά και για περισσότερο από 20 χρόνια η Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας(Common Security and Defence Policy-CSDP) ήταν μέρος της Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας ( ΕUs Common Foreign and Security Policy (CFSP ), και ήταν το πιο παραμελημένο τμήμα στην πολιτική σύγκλισης-ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Αυτό ανατράπηκε με την σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 1913, που για πρώτη φορά εστίασε σε θέματα ασφάλειας και αμύνης . Από τότε η κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας (CSDP) πήρε τη θέση της στην ατζέντα των πολιτικών προτεραιοτήτων.

Η αλλαγή αυτή συνδέθηκε με την ανερχόμενη γεωπολιτική κρίση στη γειτονιά της Ευρώπης, όπως η Συριακή κρίση το 2011, η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, η προσφυγική κρίση το 2015 και η απόπειρα πραξικοπήματος στη Τουρκία το 2016. Πρόσθετοι παράγοντες ήταν η στάση του προέδρου της Αμερικής Donald Trump έναντι της Ευρώπης και το Brexit, αλλά πραγματικό καταλύτη αποτέλεσε η ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβ 2022 .

Η κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας (CSDP) δεν είναι υπερεθνική πολιτική, αλλά βασίζεται στην κυβερνητική συνεργασία των κρατών-μελών. Η Γαλλοβρετανική σύσκεψη στο Saint Malo και η υπογραφή της ομώνυμης διακήρυξης το 1998 θεωρείται ως το κύριο σημείο εκκίνησης της Κοινής Ευρωπαϊκής Αμύνης. Η κύρια ιδέα που εμφανίζεται πίσω από τη διακήρυξη είναι να καταστεί η Ευρωπαική Ένωση ικανή για αυτόνομη ενέργεια, υποστηριζόμενη από αξιόπιστες στρατιωτικές δυνάμεις, σε τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στις διεθνείς κρίσεις.

Για τον σκοπό αυτό έχουν γίνει ενέργειες, όπως :

Το 2003, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθιέρωσε τη Στρατηγική Ευρωπαϊκής Ασφαλείας-European Security Strategy (ESS), με τον τίτλο « Μια Ασφαλής Ευρώπη σ’ ένα καλύτερο κόσμο-A secure Europe in a better world» (Συμβούλιο της Ευρώπης, 2003). Το 2004 καθιερώθηκε η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Αμύνης - European Defense Agency (EDA), με σκοπό την προαγωγή της ικανότητας αμύνης και στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών και την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. To 2007 υπογράφηκε η συνθήκη της Λισσαβόνας, που αποδείχθηκε ακρογωνιαίος λίθος σ’ ότι αφορά την ανάπτυξη και εφαρμογή των στόχων της Κοινής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας-CSDP. Τέθηκε σ’ εφαρμογή το 2009 και αποτελεί τη νομιμοποίηση της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας. Και τον Ιούνιο του 2017 η ΕΕ ιδρύει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας και τη νέα δομή διοίκησης και ελέγχου (MPCC) με στόχο τη διαχείριση των κρίσεων.

Καταλύτη αποτέλεσε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τις 24 φεβ 2022. Έγγραφο στρατηγικής της ΕΕ που πρόκειται να εγκριθεί τον Μάρτιο από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπό την Γαλλική προεδρία προβλέπει προγράμματα «μαμούθ» για αυξημένες αμυντικές δαπάνες. «Είμαστε δεσμευμένοι να υπερασπιστούμε την ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας», αναφέρει το προσχέδιο. Στο Συμβούλιο ΕΕ την 11 Μαρ 2022 όλα τα κράτη μέλη κατ’ αρχήν συμφώνησαν στην αύξηση των κονδυλίων για την άμυνα στο 2% του ΑΕΠ.

Η ιδέα της εφαρμογής μόνιμου πλαισίου συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. για θέματα Άμυνας και Ασφάλειας (Ευρωπαϊκή Διαρθρωμένη Αμυντική Συνεργασία-Permanent European Structured Cooperation,PESCO) δημιουργήθηκε το 2007 με τη συμφωνία της Λισσαβόνας, και υλοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2007. Η επικρατούσα άποψη ήταν να χρησιμοποιηθεί το πλαίσιο αυτό για βαθύτερη ευρωπαϊκή αμυντική σύγκλιση-ολοκλήρωση , ενώ κάθε κράτος-μέλος αποφασίζει αν θέλει να συμμετάσχει, ή όχι. Μέχρι τώρα 25 κράτη-μέλη συμμετέχουν στην PESCO –απέχουν η Δανία και η Μάλτα, και η PESCO υιοθέτησε 47 έργα με υποχρεώσεις, μεταξύ των οποίων μια ευρωπαϊκή ιατρική διοίκηση, ένα σύστημα θαλάσσιας επιτήρησης και μια ευρωπαϊκή σχολή πληροφοριών.

Ο μεγάλος αριθμός συμμετοχής των κρατών-μελών είναι πέραν απ΄ την αρχική ιδέα ενός πυρήνα κρατών, και αυτό στη πραγματικότητα καθυστερεί τη πρόοδο. Πλέον αυτού, ακόμα και η Γαλλία και η Γερμανία, που έχουν φιλόδοξα σχέδια για συνεργασία, ακολουθούν παραδοσιακά διαφορετικούς δρόμους. Το Παρίσι επιζητεί το βάθος και τη προσήλωση στην ιδέα στρατιωτικής αμύνης, ενώ η Γερμανία το εύρος και την διπλωματία-διαλλακτικότητα, χωρίς να παραβλέπουμε ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η απόφαση για επανεξοπλισμό της Γερμανίας με 100 δις ευρώ θα επιφέρουν δραματικές αλλαγές. Αγκάθι παραμένει η αντίθεση των ΗΠΑ σε πιθανή αλληλοεπικάλυψη των αμυντικών δομών ( duplication ) του NATO με τις αμυντικές πρωτοβουλίες της EE, τις οποίες προωθεί κυρίως η Γαλλία του Μακρόν. Ο Γάλλος πρόεδρος δεν δίστασε να χαρακτηρίσει παλαιότερα το ΝΑΤΟ « εγκεφαλικά νεκρό », ενώ μετά τη συμφωνία AUKUS Αμερικής, Αυστραλίας και Μεγ. Βρετανίας, που μεταφέρει την κυρία προσπάθεια των στον Ειρηνικό, διαδίδεται ότι ο Μακρόν εξασφάλισε τη συγκατάθεση της Αμερικής για τον Ευρωπαϊκό Στρατό.

Μέχρι τώρα στα ζητήματα Αμύνης και Ασφάλειας τα κράτη-μέλη χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα. Αυτά που προσανατολίζονται στην Ευρώπη (Ευρωπαϊστές, Europeanists - pro EU) όπως η Γαλλία, και τους Ατλαντιστές (NATO-oriented) όπως η Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία Σλοβακία (κράτη Visegrad ). Παρά τη μέχρι τώρα ισχυρή ρητορική η επιχειρησιακή μορφή της PESCO δεν έχει τύχει της ανάλογης προσοχής, και τα θέματα της αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό . Τα κονδύλια για την άμυνα αρχίζουν να ανεβαίνουν, αλλά οι ικανότητες για σημαντικές επιχειρησιακές δυνατότητες είναι περιορισμένες.

Η διαφορετική μορφή των απειλών στα κράτη-μέλη τα οδηγεί να βλέπουν διαφορετικά τις προτεραιότητες τους. Άλλο σημείο τριβής είναι η συμμετοχή τρίτων κρατών. Αρκετές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες εκπέμπουν ανησυχίες ότι επιτρέποντας τη συμμετοχή σε μη κράτη-μέλη ανοίγουν τις θύρες στην Τουρκία και την Κίνα να έχουν πρόσβαση σε ευαίσθητα ευρωπαϊκά προγράμματα.

Δυναμική είναι η εμπλοκή στα θέματα της συλλογικής ευρωπαϊκής αμύνης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που γίνεται με σκοπό να προαγάγει το επίπεδο της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Το πρόγραμμα πάνω στο οποίο εργάζεται είναι κυρίως η ευρωπαϊκή βιομηχανία και το διάστημα, με κύριο σκοπό να κτίσει μια ανοιχτή και ανταγωνιστική αγορά εξοπλισμών. Ο πρόεδρος της Γαλλίας Μακρόν σχεδίασε να φιλοξενήσει μια σύνοδο για τη διαστημική στρατηγική της Ευρώπης τον Φεβρουάριο του 2022, με τη συμμετοχή των αρμόδιων Υπουργών των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η συμμαχία του ΝΑΤΟ κυριαρχεί στην Ευρωπαϊκή ασφάλεια, και παρά τις εντάσεις στις σχέσεις των ευρωπαίων και του προέδρου των ΗΠΑ Donald J. Trump, η συνεργασία έχει εμβαθύνει, κυρίως μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και η Ευρώπη δεν έχει χάσει την αξία της για τις ΗΠΑ. Αλλά ενώ οι ΗΠΑ μέχρι πριν από λίγα έτη εκλάμβανε την κοινή ευρωπαϊκή άμυνα σαν μια απειλή για το ΝΑΤΟ, ισχυρά επιχειρήματα υποστηρίζουν ότι η προώθηση της κοινής ευρωπαϊκής ασφάλειας είναι προς όφελος της συμμαχίας. Στη σύσκεψη της Ουαλίας το 2014 το ΝΑΤΟ τάχθηκε υπέρ μιας αποτελεσματικής και ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής άμυνας, επειδή αυτό ενδυναμώνει την συμμαχία και αυξάνει την ασφάλεια των συμμάχων κρατών, όπως αυτό επιβεβαιώθηκε και στη σύσκεψη του 2018 στις Βρυξέλλες. Οι ΗΠΑ έδειξαν ενδιαφέρον για τις ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες κοινής αμύνης, τονίζοντας ότι έτσι διπλασιάζονται οι προσπάθειες και το έργο του ΝΑΤΟ. Οι μόνες επιφυλάξεις τους αφορούν τις αμερικανικές αμυντικές εξαγωγές προς την Ευρώπη.

Μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η στενή συνεργασία με το ΝΑΤΟ και η στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ παραμένει βασικός παράγοντας για την άμυνα της Ευρώπης. Αλλά η δυναμική επανεμφάνιση της PESCO είναι βήμα στη σωστή κατεύθυνση και ανέβασε την αμυντική συνεργασία των κρατών-μελών σε νέο επίπεδο. Ενώ είναι νωρίς να εκτιμήσουμε τα μέχρι τώρα πεπραγμένα από την PESCO, η συμβολή της στην αμυντική προσπάθεια κρίνεται σημαντική. Σύμφωνα δε με τον υπεύθυνο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Josep Borrell, θα πρέπει να δοθεί βαρύτητα στην στρατηγική αυτονομία, όχι μόνο στο οικονομικό και πολιτικό πεδίο, αλλά και στο τομέα το στρατιωτικό και την τεχνολογία. Κατά τον κ. Josep Borrell « η Ευρώπη χρειάζεται μια κοινή στρατηγική αντίληψη και να συνεργάζεται στενά στον αμυντικό τομέα, ώστε αφ’ ενός να είναι υπολογίσιμη και αφ’ ετέρου να αποφεύγεται διπλασιασμός των δαπανών».

Η ατζέντα της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας, στο μέτρο που περιλαμβάνει αναφορές σε ευρωπαϊκή δύναμη ταχείας επέμβασης ή ακόμα περισσότερο ευρωστρατό αντιμετωπίζεται με ευγενικά διατυπωμένη αμερικανική δυσαρέσκεια, αλλά μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η Ευρώπη χρειάζεται να ενδυναμώσει την άμυνα της. Κατά τα άλλα οι ΗΠΑ βλέπουν θετικά τη συμμετοχή τους στο σχήμα ευρωπαϊκής Διαρθρωμένης Αμυντικής Συνεργασίας- PESCO, και η Γαλλία θα αποσύρει πιθανότατα την αντίθεσή της στη συμμετοχή των ΗΠΑ εντός του 2022. Θα εξακολουθούν βέβαια οι ΗΠΑ να επαναλαμβάνουν στερεότυπα την επιθυμία τους οι ευρωπαίοι εταίροι να αναλάβουν περισσότερα βάρη στη συλλογική άμυνα.

Έρευνα του ευρωβαρομέτρου τον Μάρτιο του 2018 έδειξε ότι το 75% των πολιτών τάσσονται υπέρ μιας κοινής πολιτικής άμυνας και ασφάλειας. Η Ένωση πρέπει να βρει τρόπους να προστατεύσει ότι έχει πολιτικά πετύχει τα τελευταία χρόνια, χωρίς να επαφίεται μόνο στην αμερικανική προστασία. Συνεπώς, πρέπει να εκδηλώσει πολιτική βούληση για μια ενωμένη Ευρώπη στον τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας, σαν ένας δυνατός δεύτερος πυλώνας αμύνης μετά το ΝΑΤΟ. Ακόμα και αν το ΝΑΤΟ παραμένει το σημαντικότερο όργανο της ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας, η βαθύτερη ευρωπαϊκή αμυντική σύγκλιση μέσο της ενιαίας δομής PESCO (Permanent Structured Cooperation) , και της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης EDF(European Defense Fund) είναι προς το κοινό συμφέρον και αμφότερα επιδιωκτέα. Σ’ αυτό θα βοηθήσει η ανάληψη από το 2022 της προεδρίας του Συμβουλίου Ε.Ε. από τη Γαλλία και θα έχει ιδιαίτερη σημασία και για τη χώρα μας, καθώς το νέο σύστημα ασφαλείας θα παρέχει προστασία στο Αιγαίο, την Ανατολική Μεσόγειο, τη Κύπρο και τη Θράκη παρακάμπτοντας την Τουρκία, που δεν αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.-

*Ο Υποστράτηγος ε.α. Γιώργος Γκορέζης είναι συγγραφέας, αρθρογράφος, στρατιωτικός αναλυτής, απόφοιτος της Σχολής Διοίκησης και Επιτελών των ΗΠΑ, τ. Διευθυντής Πληροφοριών της Νότιας Πτέρυγας του ΝΑΤΟ (AFSOYTH).

Πηγές

α. (2019). Putting the Core at the Centre – The Crisis Response Operation Core (CROC) and the Future of PESCO. Brussels, Royal Institute for International Relations.

β. 02 Apr. 20 Brattberg, EU Defense Cooperation: Progress amid Transatlantic Concerns. E. and Valaasek, T. (2019).

γ. 07 Apr. 20 European Security Strategy – A Secure Europe in a Better World.Brussels, Council of the EU, (2003).

δ. (2019). mmilitary and Civilian Missions and Operations, European parliament.

ε. (2019). Commitments Made at the Hearing of Josep Borell Fontelles in European parliament

ζ. 02Apr. 20 European Defence: Core Documents. Paris: Institute for Security Studies of Western European Union.

η. Permanent Structured Cooperation (PESCO) – The success story (2020). By S. Satanaki.