200 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Η περίπτωση του Αλή Πασά Τεπελενλή

  

Γράφει : ο Γιώργος Γκορέζης*  
e-mail : ggorezis@yahoo.gr
Web : ggore.wordpress.com

Στα πρόθυρα του 1821 η κατάσταση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν κρίσιμη. Με την ανάπτυξη των εμπορευματικών – χρηματιστικών σχέσεων επιταχύνεται η αποσύνθεση του στρατιωτικο - φεουδαρχικού της συστήματος. Οι Έλληνες επωφελούνται από τις μεταβολές και αποκτούν εκτάσεις γης. Εξωτερικά επίσης η θέση της αυτοκρατορίας ήταν ασταθής. Από βορρά δεχόταν τη Ρωσική πίεση, και οι ναπολεόντειοι πόλεμοι απειλούσαν να τη διαμελίσουν. Σώθηκε μονάχα χάρη στην υποστήριξη της Αγγλίας, που πολιτική της ήταν η διατήρηση της Τουρκίας στις παλιές της θέσεις, γιατί ενδεχόμενη οθωμανική κατάρρευση θα σήμαινε προώθηση της Ρωσίας στη Μεσόγειο και αποκοπή των αγγλικών αυτοκρατορικών δρόμων προς την Ασία και τις Ινδίες.

Το κλίμα των επαναστατικών αλλαγών στη Γαλλία και την Ευρώπη πέρασε στα Βαλκάνια και επέτεινε την κρίση της Αυτοκρατορίας. Η Σερβία, η Βοσνία και μέρος της Βουλγαρίας βρισκόταν σε κατάσταση εξέγερσης. Το Αλγέρι, η Τυνησία, η Τριπολίτιδα ήταν ουσιαστικά ανεξάρτητα. Η υποταγή των Κούρδων, των Αρμενίων και των Αραβικών φυλών ήταν επίσης ανύπαρκτη. Η ανταρσία αποδιοργάνωνε την αυτοκρατορία σε όλη της την έκταση.

Τυπικό παράδειγμα που συνδέεται άμεσα με την Ελληνική επανάσταση είναι η περίπτωση του Αλή Πασά του Τεπελενλή. Δερβεντζής, δηλαδή αρχηγός στρατιωτικού σώματος φρουράς οδικών περασμάτων στην αρχή της σταδιοδρομίας του, αποκτά γρήγορα δύναμη και το 1788 καταλαμβάνει πραξικοπηματικά το πασαλίκι των Ιωαννίνων. Παράλληλα στράφηκε και κατά των Ελλήνων και Αλβανών αρματολών. Άμεση συνέπεια των ενεργειών του ήταν η εξασθένιση σε μεγάλο βαθμό της κεντρικής σουλτανικής εξουσίας, και με τον διωγμό των αρματολών ολόκληρη η στρατιωτική δύναμη περιέρχεται στα χέρια του.

Δεύτερο στάδιο της εξόρμησης του για την κατάκτηση της εξουσίας ήταν η επίθεση κατά των Σουλιωτών. Ο Αλής θέλησε να εκμηδενίσει την απρόσιτη φωλιά των δυσμάχητων Σουλιωτών με την κλειστή οικονομική και κοινωνική τους ζωή, αγνοώντας τις προηγούμενες αποτυχίες των μουσουλμάνων αγάδων και το φυσικά δυσπρόσιτο του εδάφους, και το 1792 κινήθηκε εναντίον τους.

Κατά την πρώτη φάση των επιχειρήσεων που διήρκεσαν 20 ημέρες απέτυχε παταγωδώς και επέστρεψε στα Ιωάννινα. Στο μεταξύ η δύναμη του Αλή αύξανε σταθερά. Είχε κατορθώσει να συντρίψει τη δύναμη πολλών πλούσιων μπέηδων και αγάδων φεουδαρχών, ενώ συγχρόνως υπέταξε πλήθος ανεξάρτητων κοινοτήτων και αρματολών, Ελλήνων και Αλβανών. Το 1798 κατέλαβε αιφνιδιαστικά τη Νίβιτσα κοντά στη Χειμάρρα και εκτόπισε τους Γάλλους από το Βουθρωτό και τη Πρέβεζα. Το 1799 ετοιμάζεται σοβαρά για την τελική του επίθεση εναντίον του Σουλίου. Η κυρία φάση των επιχειρήσεων αρχίζει το 1800. Το Δεκέμβριο του 1803 υπογράφεται συνθηκολόγηση, και οι Σουλιώτες παίρνουν το δρόμο του εκπατρισμού στα Ρωσοκρατούμενα Επτάνησα.

Η υποταγή του Σουλίου αποτέλεσε την απαρχή για μια οικονομική διαφοροποίηση της περιοχής. Στα 1819 ο Αλής αγοράζει από τους Άγγλους την Πάργα. Η επικράτεια του τώρα εκτείνεται ενιαία στην Ήπειρο, Θεσσαλία, Μακεδονία, Μοριά, μέρος της Ευβοίας και μέρος της Στερεάς. Είναι η περίοδος που αυξάνει σταθερά το εμπόριο της περιοχής, πραγματοποιούνται αξιόλογα δημόσια έργα, ακόμα και έρευνες για την διάνοιξη μεταλλείων γίνονται. Τάξη πρωτοφανής επικρατεί την ταραγμένη εκείνη εποχή στο κράτος του Αλή, και ο Αλής σχεδιάζει να ιδρύσει και τυπικά ανεξάρτητο κράτος.

Αξιόλογη προσπάθεια γίνεται από τον Αλή και για τη διοργάνωση Στρατού σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Η στρατιωτική του αυλή στα Γιάννενα υπήρξε αληθινή Ακαδημία πολέμου και εξέθρεψε πολλούς από τους μεγάλους πολέμαρχους της Επανάστασης, όπως τους Ανδρούτσο, Καραϊσκάκη, Μάρκο Μπότσαρη, Βαλτινό, Βαρνακιώτη, Ίσκο, Γρίβα και άλλους. Παράλληλα οργανώνει και τον διπλωματικό μηχανισμό του και προσελκύει πλήθος περιηγητών στο κράτος του. Σκέπτεται να στείλει τον Αθανάσιο Ψαλίδα σαν εκπρόσωπο του στο συνέδριο της Βιέννης ( 1814 ) και φροντίζει ακόμα να φτιάξει πυρήνα δικαιοσύνης και δικαστικής εξουσίας. Επίσης υποστήριξε και ενθάρρυνε την παιδεία, καθιστώντας την αυλή του φυτώριο στοχασμού και τέχνης. Σχεδίασε να ιδρύσει Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών και Επιστημών κατά το πρότυπο της Γαλλικής αντίστοιχης, και γενικά η πολιτική και πνευματική του γραμμή ήταν ο « φωτισμένος δεσποτισμός ».Στη προσπάθεια του αυτή στηρίχθηκε αποφασιστικά στο ελληνικό στοιχείο, και με την τακτική του αυτή, χωρίς να το θέλει, ωφέλησε την προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης.

Μέσα στα όρια της επικρατείας του ο Αλής, με την επήρεια των Ελλήνων αυλικών, ανέχθηκε τον « εταιρισμό », τις μυστικές δηλαδή εθνικοαπελευθερωτικές κινήσεις των Ελλήνων, και λέγεται ότι επεχείρησε να διασώσει ύστερα από διαβήματα των Ελλήνων αυλικών του το Ρήγα και τους συντρόφους του, αλλά δεν πρόλαβε. Όπως επίσης λέγεται ότι είχε επαφές με τους Φιλικούς. Από το αλβανικό περιβάλλον του διέρρευσαν προς το Σουλτάνο οι πρώτες πληροφορίες για τα πολεμικά σχέδια των Ελλήνων.

Η ραγδαία ανάπτυξη της ισχύος του ανησύχησε σοβαρά την Πύλη. Κλιμακωτά αφαιρέθηκαν οι εξουσίες από τα χέρια των γιων του και των εμπίστων του και αποφασίστηκε ο τελικός εγκλεισμός του στο Τεπελένι. Εκτελεστές των σουλτανικών αποφάσεων ορίστηκαν ο Ισμαήλ Πασόμπεης, που τοποθετήθηκε στο πασαλίκι των Ιωαννίνων και Δελβίνου, ο Μπαμπά Πασάς που τοποθετήθηκε στη Ναύπακτο, ο Νουρή Πασάς στο Βεράτι και ο Χουρσίτ Πασάς στο Μοριά, αντί για το γιο του Αλή, Βελή Πασά.

Ο Αλής μπροστά στο θανάσιμο κίνδυνο στρέφεται προς τους Άγγλους και τους Ρώσους και ζητάει τη βοήθεια τους. Το πράγμα περιέρχεται σε γνώση της Πύλης, οπότε αποφασίζεται κεραυνοβόλα ένοπλη δράση εναντίον του. Κηρύσσεται αποστάτης με σουλτανικό φιρμάνι ( 1820 ) και δύο σώματα στέλνονται εναντίον του. Η ελληνική επανάσταση τον βρήκε πολιορκημένο στα Γιάννενα. Ο Ισμαήλ Πασόμπεης αντικαθίσταται στην ηγεσία των πολιορκητών από τον ικανότατο Χουρσίτ που του παίρνει το κεφάλι και το στέλλει στην Πύλη.

Με την εκκαθάριση του Αλή η Πύλη είχε πλέον ελεύθερα τα χέρια για να δράσει εναντίον της επανάστασης των Ελλήνων. Συγχρόνως, το σχέδιο των φιλικών για ταυτόχρονη Βαλκανική δράση σε συνεργασία με τον Αλή δεχόταν ένα απρόσμενο πλήγμα.-

*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι Υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής. Διετέλεσε πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας.